Archiwalna strona Gminy Grzmiąca - Dziedzictwo cywilizacyjno-kulturowe

Dziedzictwo cywilizacyjno-kulturowe

Na terenie gminy Grzmiąca występują godne uwagi obiekty kształtujące jej krajobraz kulturowy, wśród których znajdują się zespoły parkowo-pałacowe, dworki, kościoły, stanowiska archeologiczne, cmentarze i pojedyncze budownictwo ludowe. Niestety stan zachowania wielu tych obiektów jest bardzo zły.

Kurhany i stanowiska archeologiczne

Na terenie gminy występuje dużo zabytków archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków. Są to różnego rodzaju grodziska nizinne z okresu wczesnego średniowiecza, m.in. w Grzmiącej i w Nosibądach; osady wielokulturowe z późnego średniowiecza. Stanowiska archeologiczne znajdują się pod opieką Konserwatora Zabytków. Są to głównie cmentarzyska kurhanowe.

Zespoły pałacowo-parkowe

Zespół pałacowo-parkowy w miejscowości Nosibądy pochodzi z II poł. XIX w., składa się na niego pałac klasycystyczny oraz park krajobrazowy z licznymi okazami starych drzew, m.in. 3 dęby szypułkowe, 2 buki, klon i lipa o obwodach powyżej 400 cm. Obecnie pałac zniszczony w 80% przez czynniki atmosferyczne i ludzi. Pałac zapisany jest w rejestrze zabytków z dnia 10.03.1977 r. pod poz. 954.

Zespół pałacowo-parkowy w miejscowości Lubogoszcz zbudowany w II poł. XIX wieku, obecnie w stanie ruiny. Zapisany w rejestrze zabytków pod poz. 610 z dnia 29.08.1966 r.

Fragmnet zabudowań folwarcznych w obrębie zniszczonego zespołu pałacowo-parkowego we wsi Lubogoszcz

Zespół parkowo-folwarczny we wsi Grzmiąca, obejmuje ciekawą barokową lodownię dworską z 1711 roku, obecnie znacznie zniszczoną i pozbawioną zabezpieczenia, zabudowania folwarczne, przebudowany dwór zajmowany dziś przez Urząd Gminy oraz pozostałości dawnego parku z fosą.

Urząd Gminy w Grzmiącej

Dwory

Dwory występujące na terenie gminy znajdują się w miejscowościach: Sławno, Sucha, Krosino i Przystawy. Pochodzą one z końca XIX i początku XX w. Obecnie przebudowane obiekty, pozbawione swoich pierwotnych cech, znajdują się w rękach osób prywatnych.

Zespół parkowo-folwarczny z dworem w miejscowości Sucha pochodzi z II poł. XIX wieku. Dziś w stanie ruiny. Zachowane są budynki folwarczne, których układ zniekształciło budownictwo PGR-owskie.

Ruiny dworu z II poł. XIX w. we wsi Sucha, 2000 r.

Zabytkowe budownictwo mieszkaniowe i inne

Osobną grupę zabytków stanowią budynki mieszkalne o konstrukcji szachulcowej pochodzące z II poł. XIX wieku, z końca XIX wieku i z początku XX wieku.

Do ciekawych obiektów należy kuźnia z początku XX w. w Sławnie. W miejscowości Grzmiąca z interesujących obiektów użyteczności publicznej zlokalizowany jest dworzec kolejowy o konstrukcji szachulcowej z przełomu XIX i XX w. oraz wieża ciśnień z końca XIX w.

Cmentarze

Na terenie gminy występują 22 cmentarze założone w II poł. XIX w. i na początku XX w. W II poł. XIX wieku założono cmentarze w miejscowościach: Mieszałki, Nosibądy, Godzisław, Czechy, Przeradz, Storkowo i Sucha. Na początku XX w. powstały cmentarze w miejscowościach: Godzisław, Grzmiąca, Iwin, Krosino, Lubogoszcz, Mieszałki, Przeradz, Radomyśl, Radusz, Storkowo, Sucha, Wielawino.

Obecnie gmina posiada 4 czynne cmentarze komunalne na terenie miejscowości Grzmiąca, Krosino, Mieszałki i Nosibądy.

Kościoły

Kościoły na terenie gminy zlokalizowane są w miejscowościach: Grzmiącą, Krosino, Nosibądy, Mieszałki, Czechy, Lubogoszcz, Przeradz. Większość kościołów występujących na terenie gminy przedstawia średni stan techniczny. W 1995 r. zbudowano kościół w Wielawinie, a w miejscowości Sucha na kaplicę adaptowano pomieszczenie mieszkalne.

Kościół gotycki w miejscowości Grzmiąca, obecnie kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Królowej Polski, z 1600 r. przebudowany w XVIII i XIX w. (wpisany do rejestru zabytków pod poz. 331 z dnia 9.05.1961 r.).

Kościół z 1600 r. w Grzmiącej, 2000 r.

Kościół gotycki, murowany z 1734 r. w miejscowości Krosino, kościół parafialny p.w. Św. Piotra i Pawła (wpisany do rejestru zabytków pod poz. 336 z 9.05.1961 r.).

Kościół z 1734 r. w Krosinie, 2000 r.

Kościół gotycki z pierwszej połowy XVI w., przebudowany w 1775 r. i w XIX w. w miejscowości Nosibądy, kościół filialny p.w. św. Stanisława biskupa; warte zobaczenia: barokowy ołtarz i rokokowa ambona (wpisany do rejestru zabytków).

Kościół z I poł. XVI w. w Nosibądach, 2000 r.

Kościół neogotycki z II poł. XIX w. w miejscowości Mieszałki, kościół parafialny p.w. św. Józefa.

Kościół neogotycki z końca XIX w. w miejscowości Czechy, kościół filialny p.w. Matki Boskiej Królowej Polski.

Kościół neogotycki z II poł. XIX w. w miejscowości Lubogoszcz, kościół filialny p.w. św. Marii-Magdaleny; przy kościele stoi drewniana dzwonnica o konstrukcji krosnowej z 1850 r.

Kościół z II poł. XIX w. w Lubogoszczy, 2000 r.

Kościół neoromański z poł. XIX w. w miejscowości Przeradz, kościół filialny p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa.

Literatura

• Atlas zasobów, walorów i zagrożeń Œrodowiska geograficznego Polski, 1994: PAN IGiPZ, Warszawa.
• Augustowski, B., 1977: Pomorze. Warszawa.
• Borowiec, S., 1998: Wybrane problemy pokryw glebowych dorzecza Parsęty. W: Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 1. Œrodowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, A.Kostrzewski (red.), s. 21-29.
• Choiński, A., 1988: Zróżnicowanie i uwarunkowania zmiennoœci przepływów rzek polskich. Wyd. Nauk. UAM. Poznań.
• Choiński, A., 1998: Warunki obiegu wody w dorzeczu Parsęty. W: Funkcjonowanie geosystemów zlewni rzecznych 1. Œrodowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, A.Kostrzewski (red.), ss. 36-51.
• Cyberski, J., 1984: Zasoby wodne zlewni rzecznych. W: Pobrzeże Pomorskie, B. Augustowski (red.). Wyd. PAN, Wrocław - Warszawa - Kraków - Łódź.
• Dynowska, I., 1971: Typy reżimów rzecznych w Polsce. Zesz. Nauk. UJ, Prace Geogr., z. 28, Prace Instytutu Geogr., z. 50. Kraków.
• Erdmann, R., 1998: Koncepcja przyrodniczych obszarów chronionych w zlewni Parsęty. W: Funkcjonowanie geosystemów zlewni rzecznych, 1. Œrodowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, A.Kostrzewski (red.), ss.155-167.
• Galon, R., 1972: Geomorfologia Polski T. 2. PWN. Warszawa.
• Galon, R., Roszko, L., 1967: Zasięgi zlodowaceń skandynawskich i ich stadiów recesyjnych na obszarze Polski. W: Czwartorzęd Polski, R. Galon, J. Dylik (red.). Warszawa.
• Janecki, B., Kaminski, J., 1998: Monitoring jakoœci wód powierzchniowych w zlewni rzeki Parsety. W: Funkcjonowanie geosystemów zlewni rzecznych 1. Œrodowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, A.Kostrzewski (red.), ss. 176-183.
• Jasnowska, J., Jasnowska, M., 1983: Przyroda Polska. Pojezierze Zachodniopomorskie. Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Jasnowska, J., Markowski, S., 1998: Torfowiska dorzecza Parsęty. W: Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 1. Œrodowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, A.Kostrzewski (red.), s. 73-94.
• Kaczmarek, U., 2000: Problemy wielofunkcyjnego rozwoju wsi województwa zachodniopomorskiego. W: Procesy społeczno-gospodarcze w Polsce w końcu XX wieku. J.J. Parysek i H. Rogacki (Red.), Bogucki Wyd. Naukowe S.C., Poznań, s. 199-207.
• Karczewski, A., 1985: Spatial arrangement of morainic plateau levels of the northern sloping surface in Pomerania as a result of varying deglaciation. Quaestiones Geographicae, Spec. Iss. 1: 99-107.
• Karczewski, A., 1989: Morfogeneza strefy marginalnej fazy pomorskiej na obszarze lobu Parsęty w vistulianie (Pomorze Œrodkowe). UAM, Poznań, Geografia, 44.
• Kondracki, J., 1978: Geografia fizyczna Polski. PWN. Warszawa.
• Kondracki J., 1988: Geografia regionalna Polski. Warszawa, PWN, ss. 440.
• Kondracki, J., 1994: Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne. PWN. Warszawa.
• Kostrzewski, A., 1994 (red.): Zintegrowany Monitoring Œrodowiska Przyrodniczego. Stacja Bazowa Storkowo. Biblioteka Monitoringu Œrodowiska. Warszawa.
• Kostrzewski, A., 1996: Znaczenie programu Zintegrowanego Monitoringu Œrodowiska Przyrodniczego dla rejestracji przemian i zachowania struktury krajobrazowej Polski. W: Zintegrowany Monitoring Œrodowiska Przyrodniczego, Monitoring geoekosystemów górskich, R. Soja, P. Prokop (red.). Biblioteka Monitoringu Œrodowiska. Warszawa.
• Kostrzewski, A., 1997: Opracowanie koncepcji i zasad georóżnorodnoœci: definicja, zadania i cele georóżnorodnoœci. W: Opracowanie systemu ochrony georóżnorodnoœci w Polsce. Archiwum Państwowego Instytutu Geologicznego. Warszawa. MS.
• Maksiak, S., Mróz, W.J., 1978: Czwartorzęd œrodkowej częœci Pojezierza Pomorskiego. Biul. Inst. Geol., 300: 97-152.
• Mapa geologiczna Polski, A-Mapa utworów powierzchniowych Polski, arkusze: Szczecinek, Œwidwin, Koszalin, Kołobrzeg, 1:200000. Instytut Geologiczny, Wyd. Geol., Warszawa, 1975.
• Mapa geologiczna Polski, A-Mapa utworów powierzchniowych Polski, arkusz Szczecinek, Mapa podstawowa 1:50000. Instytut Geologiczny, Wyd. Geol., Warszawa, 1974.
• Marcinek, J., 1998: Badania gleboznawcze nad zróżnicowaniem pokrywy glebowej w obrębie powierzchni testowej Zintegrowanego Monitoringu Œrodowiska Przyrodniczego w Storkowie. W: Zintegrowany Monitoring Œrodowiska Przyrodniczego. Funkcjonowanie i tendencje rozwoju geoekosystemów Polski, A.Kostrzewski (red.), s. 31-50.
• Marcinek, J., 1998: Zróżnicowanie gleb w zlewni Parsęty w aspekcie erozji powierzchniowej. W: Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 1. Œrodowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, A.Kostrzewski (red.), s. 167-175.
• Ostrowski, K., 1984: Gleby. W: Pobrzeże Pomorskie, B.Augustowski (red.), s. 151-166.
• PIOŒ, 1999: Stan czystoœci rzek, jezior i Bałtyku. Biblioteka Monitoringu Œrodowiska. Warszawa.
• Piotrowska, I., 1998: Struktura użytkowania ziemi w dorzeczu Parsęty. W: Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 1. Œrodowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, A.Kostrzewski (red.), s. 124-130.
• Podział hydrograficzny Polski. 1983: Mapa 1:200000. IMiGW, Warszawa.
• Raport o stanie œrodowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 1997-1998, 1999: WIOŒ, Biblioteka Monitoringu Œrodowiska, Szczecin.
• Stryjakiewicz, T., 1994: Osadnictwo, ludnoœć i pozarolnicza działalnoœć gospodarcza na obszarze zlewni górnej Parsęty. W: ZMŒP, Stacja Bazowa Storkowo. A.Kostrzewski (red.), Biblioteka Monitoringu Œrodowiska, Warszawa, s. 119-146.
• Szpikowski, J., Michalska, G., Kruszyk, R., 1998: Raport Stacji Bazowej Zintegrowanego Œrodowiska Przyrodniczego Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Storkowie za lata hydrologiczne 1994-1997. W: A.Kostrzewski (Red.) Zintegrowany Monitoring Œrodowiska Przyrodniczego. Stan geoekosystemów Polski w latach 1994-1997. Biblioteka Monitoringu Œrodowiska, Warszawa, s. 23-76.
• Szulc, H., 1988: Morfogenetyczne typy osiedli wiejskich na Pomorzu Zachodnim. Prace Geograficzne IGiPZ PAN nr 149.
• Urzšd Gminy w Grzmišcej, 2000: Strategia Rozwoju Gminy Grzmišca.Grzmišca.
• Witek, T., 1979 (red.): Mapa glebowo-rolnicza; województwo koszalińskie.IUNG, Puławy.
• Witek, T., 1981 (red.): Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski wg gmin. IUNiG, Puławy.
• Witek, T., Koter, M., 1994: Bonitacja i zagospodarowanie gleb. W: Atlas œrodowiska geograficznego Polski, S. Kozłowski (red.), Dział VI, tablica 36, 37.
• Zwoliński Zb., 1987: Stan badań rzek Przymorza w aspekcie geomorfologii fluwialnej. Koszal. Stud. i Mater. 3/4(53): 125-150.
• Zwoliński, Zb., 1989: Geomorficzne dostosowywanie się koryta Parsęty do aktualnego reżimu rzecznego. Dokum. Geogr., 3/4: 1-144.
• Żukowski, W., 1988: Rys szaty roœlinnej dorzecza Parsęty. W: Funkcjonowanie geosystemów zlewni rzecznych 1. Œrodowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, A.Kostrzewski (red.), ss. 52-63.