Archiwalna strona Gminy Grzmiąca

Litologia

9 kwietnia 2015

Osady plejstoceńskie

Zróżnicowanie litologii w gminie Grzmiąca wynika z procesów deglacjacji arealnej w trakcie zlodowacenia vistuliańskiego. Różne serie osadowe i ich mozaikowy układ są efektem działalności wód fluwioglacjalnych oraz bezpośredniej akumulacji lodowcowej.

Ponad 100-metrowa seria osadów czwartorzędowych występująca na obszarze całej gminy obejmuje dobrze przepuszczalne piaski i żwiry oraz słabo przepuszczalne, spiaszczone gliny, które zalegają na glinie zwałowej o zróżnicowanej zawartości głazów i żwirów. Poziomy glin zwałowych będące pozostałością zlodowaceń Wisły i Warty, bywają przedzielony warstwą piasków lub utworów pylastych i mułków (Mapa hydrogeologiczna, arkusz: Szczecinek, 1:200000; Mapa geologiczna Polski, arkusz: Szczecinek 1:200000). Łatwo przepuszczalne osady powierzchniowe uległy znacznemu odwapnieniu, a ługowany węglan wapnia deponowany był ponad warstwą osadów nieprzepuszczalnych, w aluwiach rzecznych i w dnach zagłębień wytopiskowych.

Wycinek mapy geologicznej Polski w skali 1:200000, A - mapa utworów powierzchniowych, arkusz Szczecinek (wg IG 1974)

Wycinek mapy geologicznej Polski w skali 1:200000, A - mapa utworów powierzchniowych, arkusz Szczecinek (wg IG 1974)

Równinę moreny dennej falistej i płaskiej budują osady glacifluwialne i ablacyjne gliny morenowe (Karczewski 1985). Urozmaicające ten obszar niewielkie formy szczelinowe (na zach. od Równego, na płn. od Krosina), które budują mułki, piaski i żwiry plejstoceńskie. Największą powierzchnię w gminie Grzmiąca zajmują utwory bezpośredniej akumulacji lądolodu, które reprezentowane są przez brązowe gliny zwałowe, miejscami silnie spiaszczone, które rozciągają się w północnej, wschodniej i południowo-wschodniej części gminy oraz w postaci płatów w ok. Storkowa, Wielawina i na wsch. od Grzmiącej. Obszary piasków i żwirów glacifluwialnych rozciągają się między doliną Parsęty a doliną Perznicy i jej dopływów oraz na obszarze między Krosinem, Nosibądami, Mieszałkami, Suchą i Grzmiącą gdzie urozmaicone są płatami glin zwałowych i ich eluwiami oraz torfami holoceńskimi.

Wycinek przekroju geologicznego województwa zachodniopomorskiego przez gminę Grzmiąca Mapa geologiczna Polski w skali 1:200000, arkusz Szczecinek (wg IG 1974)

Wycinek przekroju geologicznego województwa zachodniopomorskiego przez gminę Grzmiąca Mapa geologiczna Polski w skali 1:200000, arkusz Szczecinek (wg IG 1974)

Stan powierzchniowych osadów czwartorzędowych w obrębie gminy wykazuje tylko lokalną, niewielką degradacje mechaniczną (np. w strefie wyrobisk) oraz chemiczną (wzdłuż tras komunikacyjnych, wokół dzikich wysypisk śmieci, na obszarach rolniczych przy stosowaniu gnojowicy, w miejscach zrzutów ścieków bytowych).

Osady holoceńskie

Najmłodsze serie osadowe powstały podczas akumulacji fluwialnej i organogenicznej. Doliny mniejszych rzek wypełniają namuły rzeczne: piaski drobnoziarniste, ze znaczną domieszką części pylastych i organicznych. W głębokiej dolinie Parsęty występuje miejscami terasa nadzalewowa zbudowana z plejstoceńskich piasków, żwirów i lokalnie mad rzecznych. Terasy zalewowe budują warstwowane piaski różnoziarniste z wkładkami żwirów i mułków. Na stokach wysoczyzn w holocenie powstały pokrywy osadów deluwialnych.

Osady organogeniczne

Powstałe w wyniku wytopienia się brył martwego lodu różnej wielkości zagłębienia wypełnione zostały początkowo przez osady mineralne - piaski drobnoziarniste, mułki, a następnie przez utwory organogeniczne - gytie, kredę jeziorną (np. na wsch. od Grzmiącej) i torfy. Torfy występują na terenie gminy w obrębie dolin rzecznych, szczególnie w odcinkach o charakterze wytopiskowym oraz wypełniając zagłębienia bezodpływowe. W rynnach i dolinach rzek na Równinie Białogardzkiej zlokalizowane są torfowiska niskie i przejściowe, najczęściej założone na osadach mineralnych, w zasięgu wód płynących. Największe obszary występowania torfu związane są z doliną Perznicy i jej dopływów (ok. Wielawina i Storkowa), doliną Raduszy i Kłudy (torfy niskie i przejściowe), ok. Nosibądów, Wielanowa i Mieszałek (torfy przejściowe, niskie i wysokie). Ciekawą forma są torfowiska źródliskowe zlokalizowane na zboczach dolin, a zasilane przez naporowe wody gruntowe, występują na zboczach doliny Perznicy koło Lubogoszczy i Wielawina. Torfowiska w zlewni Perznicy są zagrożone stepowieniem.

Autor: Małgorzata Mazurek; Jan Paradysz; Józef Szpikowski; Krzysztof Tomczak; Zbigniew Zwoliński